Ở những bệnh nhân bị bệnh thận nặng đặc biệt là suy thận, tình trạng này khiến thận suy giảm chức năng, không lọc bỏ hết các chất độc để thải ra ngoài cơ thể. Chính vì thế, những người mắc bệnh thận cần có một chế độ ăn uống được theo dõi nghiêm ngặt. Việc ưu tiên tiêu thụ các loại thực phẩm tốt cho thận không chỉ ảnh hưởng đến chức năng của cơ quan này mà còn góp phần cải thiện sức khỏe tổng thể. Vậy bị bệnh thận nên ăn gì? không nên ăn gì?
Tổng quan về bệnh thận
Bệnh thận là thuật ngữ y khoa chỉ tình trạng thận không hoạt động tốt như bình thường. Bệnh xảy ra do nhiều nguyên nhân, có thể do di chứng tổn thương, thận hư hoặc suy giảm chức năng do biến chứng từ bệnh khác như đái tháo đường, tăng huyết áp…. Mức độ nguy hiểm của bệnh tăng lên theo thời gian. Trường hợp bệnh suy thận mạn, thận có thể ngừng hoạt động hoàn toàn.
Bệnh thận mạn tính giai đoạn đầu thường không xuất hiện triệu chứng hoặc có biểu hiện mơ hồ. Bệnh thường được phát hiện khi khám sức khỏe thông qua làm một số xét nghiệm máu hoặc nước tiểu. Trong giai đoạn nặng, bệnh thận xuất hiện các triệu chứng:
- Mệt mỏi.
- Phù nề ở mắt cá chân, bàn chân, bàn tay,…
- Buồn nôn, nôn
- Khó thở.
- Tiểu ít
Nguyên nhân chủ yếu gây bệnh thận được xác định do biến chứng của bệnh: huyết áp cao, tiểu đường, béo phì, sỏi thận, phì đại tuyến tiền liệt, do sử dụng một số loại thuốc như lithium và thuốc chống viêm không steroid (NSAID).
Nhưng việc thay đổi thói quen sinh hoạt lành mạnh, ăn uống khoa học kết hợp với các loại thuốc kiểm soát các bệnh liên quan,… giúp người bệnh giảm các triệu chứng và ngăn bệnh trở nặng.
Vai trò của chế độ ăn đối với người bị bệnh thận
Chức năng chính của thận là loại bỏ chất thải và chất lỏng dư thừa ra khỏi cơ thể qua nước tiểu. Ngoài ra, thận còn giúp cân bằng các khoáng chất khác như muối, kali, cân bằng chất lỏng trong cơ thể, tạo ra các hormone ảnh hưởng đến cách thức hoạt động của các cơ quan khác.
Chế độ ăn uống tốt cho thận, giúp bảo vệ thận không bị tổn thương thêm. Người bệnh thận hạn chế một số loại thực phẩm nhất định để các khoáng chất, chất điện giải không tích tụ trong cơ thể. Chế độ dinh dưỡng này cũng đảm bảo có được sự cân bằng giữa protein, calo, vitamin và khoáng chất. Nếu bạn đang ở giai đoạn đầu của bệnh, có thể không cần kiêng cử nhiều. Nhưng khi bệnh trở nặng ở các giai đoạn sau, người bệnh phải cẩn thận hơn khi lựa chọn các loại thực phẩm đưa vào cơ thể.
Ngoài ra, việc giữ cân nặng ở mức hợp lý bằng cách ăn một chế độ ăn uống cân bằng, ít muối, ít chất béo có thể giúp bạn kiểm soát tốt huyết áp của mình. Nếu bạn mắc tiểu đường, việc lựa chọn đồ ăn và uống phù hợp cũng giúp kiểm soát lượng đường trong máu. Việc kiểm soát huyết áp cao và tiểu đường có thể giúp ngăn ngừa bệnh thận trở lên tồi tệ hơn.
Nhóm dinh dưỡng người suy thận cần cận trọng
Mỗi một mức độ tổn thương thận sẽ có những hạn chế riêng trong chế độ ăn. Bạn nên trao đổi với bác sĩ chuyên khoa và các bác sĩ dinh dưỡng để xác định chế độ ăn uống tốt cho mình.
Đối với hầu hết những người mắc bệnh thận tiến triển, điều quan trọng là phải tuân thủ theo chế độ dinh dưỡng bổ thận giúp giảm lượng chất thải trong máu. Nó sẽ giúp tăng cường chức năng thận trong khi ngăn ngừa các tổn thương xuất hiện thêm.
Mặc dù chế độ ăn kiêng của từng bệnh nhân là khác nhau, nhưng nhìn chung những người bị bệnh thận nên hạn chế các chất sau trong chế độ ăn hàng ngày:
Natri (trong muối)
Đây là khoáng chất được tìm thấy trong nhiều loại thực phẩm, là thành phần chính của muối ăn. Natri có ảnh hưởng đến huyết áp, tham gia vào việc duy trì sự cân bằng nước trong cơ thể. Thận khỏe mạnh sẽ giữ cho nồng độ natri trong máu ở mức kiểm soát.
Nhưng khi bị bệnh thận mạn tính, việc thêm natri và chất lỏng tích tụ trong cơ thể có thể gây ra một số vấn đề như sưng mắt cá chân, huyết áp cao, khó thở, tích tụ dịch xung quanh tim, phổi,…
Lượng natri trong khẩu phần ăn hàng ngày nên ít hơn 2g. Một số cách đơn giản để giảm lượng natri trong chế độ ăn hàng ngày như là:
- Hạn chế sử dụng muối ăn và gia vị có natri cao như nước tương, muối biển, muối tỏi,…
- Hạn chế sử dụng các thức ăn nhanh: bởi hầu hết chúng đều có nhiều natri.
- Hãy thử sử dụng các loại gia vị và thảo mộc mới thay cho muối.
- Tránh sử dụng thực phẩm đóng gói.
- Đọc kỹ nhãn sản phẩm trước khi mua, lựa chọn thực phẩm có chứa hàm lượng natri thấp.
- Rửa sạch các loại thực phẩm đóng hộp (thịt, cá, rau, đậu,..) trước khi sử dụng.
Kali
Kali là khoáng chất giúp cho các dây thần kinh và cơ bắp hoạt động một cách ổn định. Những bệnh nhân bị bệnh thận mạn tính, cơ thể sẽ không thể lọc được lượng kali dư thừa. Khi nồng độ kali trong máu tăng cao có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng liên quan đến tim. Lượng kali trong khẩu phần ăn hàng ngày nên ít hơn 2g.
Kali được tìm thấy trong nhiều loại trái cây và rau như chuối, bơ, dưa, khoai tây,… Người suy thận nên hạn chế các loại trái cây và rau này, nên sử dụng các thực phẩm chứa lượng kali thấp như là: táo, việt quất, dâu tây, quả mâm xôi, mận, dứa, cải bắp, súp lơ,…
Phốt pho và canxi
Đây là hai khoáng chất rất cần thiết để giữ cho xương chắc khỏe. Tuy nhiên khi thận bị suy yếu sẽ không thể loại bỏ được lượng phốt pho dư thừa trong máu. Khi đó người bệnh sẽ có nguy cơ mắc các bệnh tim. Lượng canxi trong máu giảm, cơ thể sẽ lấy canxi từ trong xương ra, điều này khiến cho xương bị yếu và dễ bị phá vỡ hơn.
Lượng phốt pho trong chế độ ăn hàng ngày của người suy thận nên ở mức dưới 800 – 1.000 mg, bằng cách:
- Lựa chọn thực phẩm có chứa hàm lượng phốt pho thấp.
- Ăn nhiều trái cây tươi và rau.
- Chọn ngũ cốc là gạo, ngô.
- Uống soda có màu sáng.
- Giảm thịt, cá và gia cầm.
- Hạn chế các sản phẩm từ sữa.
Các thực phẩm có chứa nhiều canxi cũng có xu hướng chứa nhiều phốt pho. Do đó, bác sĩ sẽ khuyên bệnh nhân suy thận nên giảm thực phẩm giàu canxi.
Protein
Đây là một chất dinh dưỡng mà bệnh nhân suy thận có thể sẽ phải hạn chế. Bởi vì thận đã bị tổn thương không thể loại bỏ các chất thải sinh ra từ quá trình chuyển hóa protein. Tuy nhiên, những bệnh nhân đang lọc máu lại có nhu cầu protein cao hơn.
Bệnh thận nên ăn gì?
Súp lơ (bông cải)
Cung cấp nhiều chất dinh dưỡng, bao gồm vitamin K, folate và chất xơ. Giàu chất chống oxy hóa và kháng viêm, quan trọng nhất, chúng chứa ít kali và protein. Trong 62gr bông cải tươi chỉ chứa hàm lượng 9,3 mg natri, 88 mg kali, 20mg photpho và 1gr protein.
Việt quất
Loại quả chứa rất nhiều chất dinh dưỡng và chất chống oxy hóa anthocyanin, có thể bảo vệ chống lại bệnh tim, tiểu đường và các bệnh khác. Chúng cũng chứa ít natri, phốt pho và kali, 1 ly việt quốc tươi (148gr) chỉ chứa 1,5gr natri, 114mg kali, 18gr phốt pho.
Cá chẽm
Một lựa chọn cung cấp protein chất lượng cao. Ngoài ra, thịt cá chẽm chứa chất béo lành mạnh là omega-3, có thể giúp ngăn ngừa một loạt bệnh và tăng cường sức khỏe cho những người mắc bệnh mạn tính. Tuy nhiên, Viện Quốc gia về Bệnh tiểu đường và Tiêu hóa và Bệnh thận (NIDDK – Hoa Kỳ) khuyến nghị nên ăn một lượng nhỏ thịt hoặc cá, vì lượng protein cao có thể khiến thận làm việc nhiều hơn.
Nho đỏ
Nguồn cung cấp chất chống oxy hóa flavonoid, giúp giảm viêm nhiễm và chống lại bệnh tim, tiểu đường và các tình trạng sức khỏe khác. Hàm lượng protein chỉ ở mức 0.5mg.
Lòng trắng trứng
Cung cấp nguồn protein chất lượng cao, thân thiện với thận và ít phốt pho. Lòng trắng là lựa chọn tốt cho những người ăn kiêng vì bệnh thận.
Tỏi
Bạn có thể thử thay thế muối ăn bằng tỏi để tăng hương vị cho món ăn, mang lại lợi ích dinh dưỡng cho người bệnh thận. Tỏi cũng là một nguồn cung mangan và vitamin B6 tốt. Tỏi cũng chứa các hợp chất lưu huỳnh có đặc tính chống viêm.
Kiều mạch
Đây là một loại ngũ cốc nguyên hạt có hàm lượng kali thấp. Kiều mạch còn chứa vitamin B, magie, sắt và chất xơ. Kiều mạch không chứa gluten nên phù hợp với người mắc bệnh celiac (tiêu chảy) hoặc không dung nạp gluten.
Dầu ô liu
Nguồn cung cấp vitamin E lành mạnh và chủ yếu chất béo không bão hòa. Dầu ôliu không chứa phốt pho nên đây là lựa chọn phù hợp cho những người mắc bệnh thận. Hầu hết chất béo trong dầu ô liu là axit oleic, có đặc tính chống viêm.
Bắp cải
Thuộc họ rau họ cải và cung cấp vitamin, khoáng chất và các hợp chất chống oxy hóa. Có tác dụng quản lý lượng đường trong máu, giảm nguy cơ tổn thương thận và gan, ngăn stress, oxy hóa và béo phì.
Khoai lang
Khoai lang giàu beta-carotene và vitamin C, giúp bảo vệ thận khỏi những tổn thương do căng thẳng oxy hóa. Bên cạnh đó, loại củ này cũng chứa một hàm lượng chất xơ cao, giúp kiểm soát đường huyết, hạn chế tình trạng viêm nhiễm quá mức tại thận, hỗ trợ ngăn ngừa sớm các dấu hiệu suy thận mạn tính và cấp tính. Ngoài ra, khoai lang còn có một hàm lượng kali thấp so với một số loại rau củ khác, điều này đặc biệt hữu ích cho những người bệnh suy thận cần kiểm soát chặt chẽ hàm lượng kali trong khẩu phần ăn.
Ức gà
Ức gà không da có ít chất béo và phốt pho hơn thịt gà có da. Người mắc bệnh thận nên hạn chế khẩu phần thịt và cá, vì lượng protein cao có thể khiến thận phải làm việc nhiều hơn.
Ớt chuông
Chứa nhiều vitamin A, C và các chất chống oxy hóa khác nhưng lại ít kali. Những chất dinh dưỡng này rất quan trọng đối với chức năng miễn dịch, có liên quan chặt chẽ với bệnh thận.
Hành tây
Giúp tăng hương vị cho món ăn thay muối và không chứa natri. Xào hành tây với tỏi, dầu ô liu và các loại thảo mộc có thể tăng thêm hương vị cho món ăn mà không ảnh hưởng đến sức khỏe thận. Hành tây cung cấp vitamin C, mangan và vitamin B, bao gồm cả folate. Chúng cũng chứa các sợi prebiotic, giúp giữ cho hệ thống tiêu hóa luôn khỏe mạnh, cung cấp vi khuẩn có lợi cho đường ruột.
Cải lông
Là một loại rau xanh đậm, nhiều hương vị và dinh dưỡng, ít kali. Cải lông cung cấp vitamin K, mangan và canxi, có lợi cho xương. Loại rau này cũng chứa nitrat, có thể làm giảm huyết áp – một điều cần thiết với người mắc bệnh thận.
Củ cải
Rất cần cho chế độ ăn uống dành cho người bệnh thận. Chúng chứa rất ít kali và phốt pho nhưng chứa các chất dinh dưỡng quan trọng khác như folate và vitamin A.
Dứa
So với cam, chuối hoặc kiwi, dứa có hàm lượng phốt pho, kali và natri thấp hơn, có thể dùng làm món ngọt, món tráng miệng bổ sung vào thực đơn người bệnh thận. Dứa cũng là nguồn cung cấp chất xơ và vitamin A dồi dào, có chứa bromelain – một loại enzyme có thể giúp giảm viêm.
Nam việt quất
Trong quả có chứa chất dinh dưỡng thực vật được gọi là proanthocyanidins loại A, chất chống oxy hóa. Chúng có thể ngăn ngừa nhiễm trùng đường tiết niệu và thận bằng cách giảm mức độ vi khuẩn trong nước tiểu. Quả nam việt quốc cũng ít kali, phốt pho và natri.
Nấm hương
Nấm hương là một thành phần mặn có thể sử dụng như một thực phẩm thay thế thịt có nguồn gốc thực vật cho những người ăn kiêng hoặc ăn chay, những người cần hạn chế chất đạm. Chúng cũng cung cấp một lượng protein thực vật và chất xơ tốt. Hàm lượng kali trong nấm hương thấp hơn trong nấm portobello và nấm nút trắng, điều này khiến chúng trở thành lựa chọn tốt hơn cho những người mắc bệnh thận.
Nước
Nước giúp duy trì lưu lượng chất lỏng chảy qua thận, ngăn ngừa sự cô đặc quá mức của nước tiểu, làm giảm nguy cơ hình thành sỏi thận và nhiễm trùng niệu đạo. Nước cũng hỗ trợ quá trình điều tiết cân bằng muối và độ pH của thận. Do đó, việc tiêu thụ đủ ít nhất 1.5 – 2 lít nước mỗi ngày hỗ trợ thận lọc máu, đào thải độc tố hiệu quả, góp phần bảo vệ sức khỏe thận và cơ thể nói chung.
Người bị bệnh thận không nên ăn gì?
- Quả bơ
- Quả mơ
- Chuối
- Cam
- Nho khô
- Rau bina nấu chín
- Khoai tây
- Cà chua
- Gạo lứt
- Bánh mì nguyên cám
- Cám ngũ cốc
- Yến mạch
- Thịt chế biến
- Dưa chua
- Bánh quy
- Đậu
- Sữa
- Thực phẩm đóng hộp
Hạn chế lượng chất lỏng nếu bị bệnh thận nặng
Người bệnh thận giai đoạn cuối, thận bị tổn thương nên không thể hoạt động như bình thường. Việc nạp quá nhiều chất lỏng vào cơ thể sẽ gây áp lực lên quá trình lọc và loại bỏ chất thải ra khỏi cơ thể, theo thời gian chúng tích tụ lại và gây phù nề.
Bệnh thận giai đoạn cuối thường xuất hiện phù nề ở mắt cá chân, bàn chân, ngón chân, bàn tay, ngón tay,… Ngoài ra, việc nạp nhiều chất lỏng trong giai đoạn cuối của bệnh thận còn dẫn đến một số vấn đề như huyết áp cao, khó thở, suy tim.
Mức độ hạn chế nước phụ thuộc vào tình trạng bệnh thận. Người bệnh giai đoạn 1 và 2 được khuyến nghị uống đủ nước để giữ cho thận hoạt động tốt. Chỉ những người bệnh nặng, giai đoạn 3 và 4 sẽ được bác sĩ chỉ định cắt giảm lượng nước, chất lỏng nạp vào cơ thể.
Nên làm gì để hỗ trợ quá trình điều trị bệnh thận?
- Vận động: tập thể dục thường xuyên – cố gắng tập ít nhất 150 phút một tuần, lựa chọn những bài tập phù hợp với sức khỏe vừa giúp bạn rèn luyện cơ thể, vừa hỗ trợ làm chậm tiến triển của bệnh.
- Thay đổi lối sống: người mắc bệnh thận thường được khuyến nghị các biện pháp thay đổi lối sống như: ngừng hút thuốc, xây dựng một chế độ ăn uống cân bằng, lành mạnh, hạn chế lượng muối ăn vào dưới 6g mỗi ngày. Ngoài ra, không uống nhiều rượu bia, tránh các loại thuốc chống viêm không steroid (NSAID), thuốc không kê đơn như ibuprofen, trừ khi được chuyên gia y tế khuyên dùng – những loại thuốc này có thể gây hại cho thận.
- Chế độ dinh dưỡng rõ ràng: xây dựng chế độ dinh dưỡng lành mạnh, không nạp nhiều muối, protein, phốt pho,… thay vào đó sử dụng các thực phẩm tốt cho thận sẽ giúp thận khỏe hơn mỗi ngày.
Add comment